• धिरज कुवँर

‘महाभारत’ त्त्यो एक महायुद्ध मात्र थिएन,जसमा धेरै रहस्य, कथाहरू र बदलाको एक भावना थियो। कुरुक्षेत्र को मैदानमा उभिएका हरेक योद्धाको पछाडि एउटा कथा थियो, जसले उनिहरुलाई यस भयानक रक्तपातको एक हिस्सा बनायो। महान योद्दाहरुको भीडमा केही यस्ता नामहरू छन् जो अधर्मको पक्षमा थिए, तर तिनीहरूको सम्मान समाजमा अझै जीवित छ।

ति नामहरूको सूचीमा समावेश एक नाम हो कर्ण।एक सुतपुत्र जसले आफ्नो परिवारको अन्तिम क्षणमा चिनेको थियो, उसले जीवनभर अपमान सहनुपर्‍यो, जो सच्चा मित्र थियो, कुशल योद्धा थियो, जो एक असल भाई,  र सक्षम छोरा हुन सक्थ्यो! तर भाग्यले केहि अन्य खेल खेलिरहेको थियो। अघिल्ला धेरै कथाहरूमा, सबैले कर्णको जीवनका विभिन्न पक्षहरूबाट पर्दा हटाएका छन्।यद्यपि उसको व्यक्तिगत जीवन अझै पनि रहस्यले घेरिएको छ। कर्णको विवाहको रहस्य यही हो।

इतिहासले साक्षी दिन्छ कि कर्ण द्रौपदीसँग विवाह गर्न चाहन्थे तर सुतपुत्र भएको दागले उसको सपना निल्यो। तर यो त्यस्तो छैन कि कर्णले उनको जीवनसाथी भेट्टाएनन्। कर्णले द्रौपदीबाट अलग भएपछि बिहे गरे, एक होइन दुई ।

महाभारतको कर्ण केवल साहसी वा दानी मात्र नभई कृतज्ञता, मैत्री, सद्भाव, त्याग र तपस्याको नमूना पनि थिए। उनि जानकार, दूरदर्शी, मर्दाना र नैतिक र बुझ्ने ईश्वरशास्त्र पनि थिय ।

उनि दृढ र अपराजेय पनि थिय। कर्णको व्यक्तित्व वास्तवमै रहस्यमय छ। उनको व्यक्तित्वका हजारौं रंगहरू छन्, तर एक ठाउँमा उनले झूटको सहारा लिए र उनको व्यक्तित्वमा कालो रंग पनि दिए। कर्ण कुन्तीका जेठा छोरा थिए र कुन्तीका ५ छोरा उनका भाइहरू थिएमहाभारतको कर्ण केवल साहसी वा दानी मात्र नभई कृतज्ञता, मैत्री, सद्भाव, त्याग र तपस्याको उदाहरण पनि थिए।

उनि जानकार, दूरदर्शी, पुरुषोतम थिय र नैतिकता बुझ्ने उनलाई धर्म को पनि राम्रै ज्ञान थियो थिय । उनि दृढ र अपराजेय पनि थिय। कर्णको व्यक्तित्व वास्तवमै रहस्यमय छ। उनको व्यक्तित्वका हजारौं रंगहरू छन्, तर एक ठाउँमा उनले झूटको सहारा लिए र उनको व्यक्तित्वमा कालो रंग पनि दिए। कर्ण कुन्तीका जेठा छोरा थिए र कुन्तीका ५ छोरा उनका भाइहरू थिए।

कौन्तेयस्त्वं न राधेयो न तवाधिरथः पिता। 
सूर्यजस्त्वं महाबाहो विदितो नारदान्मया।।
(भिष्म पर्व को ३० औ अध्याय)

कुन्ती भगवान् श्री कृष्णका बुबा वासुदेवको बहिनी र भगवान श्रीकृष्णकी फुपु थिइन्। महाराज कुन्तीभोजको कुन्तिका पिता शूरसेन सँग मित्रता थियो। कुन्तीभोजका कुनै सन्तान थिएन, त्यसैले उनले आफ्ना मित्र शुरसेन सँग कुन्तीलाई आफुलाई दिन भने ।

कुन्ती राज्यमा भएको लालन पालन का कारण  उनको नाम कुन्ती रह्यो नभए उनको पहिलेको नाम पृथा थियो । कुन्ती को विवाह हस्तीनापुरका राजा पाण्डुसँग भएको थियो।राजा शुर्सेनकी छोरी कुन्तीले उनको दरबारमा आउने ॠषी मुनिहरुको सेवा गर्ने गर्थिन । एक दिन त्यहाँ ॠषि दुर्वासा पनि आए, कुन्तीको सेवाबाट प्रसन्न भएर दुर्वासाले भने, ‘छोरी! म तिम्रो सेवा बाट धेरै खुसी छु, त्यसैले म तिमीलाई बारादानको रुपमा एउटा मन्त्र दिन्छु जसको प्रयोग ले तिमीले सोचेको देवता तुरून्तै देखा परेर तत्कालाई तिम्रो मनोकामना पुरा गर्नेछन ।

एक दिन कुन्तीको दिमागमा आयो कि के त्यो मन्त्र सत्य होला र ? के के तेस्तो साच्चै होला र ? जाच्नको लागी उनले एक्लै बसेर मन्त्र जप गरि सूर्यदेवलाई याद गरिन । त्यतिखेरै  सूर्यदेव देखा परे। कुन्ती छक्क का साथै अलामाल्ल परिन – अब के गर्ने ? सूर्यदेवले भने, ‘देवी! मलाई भन तिमी म बाट के चाहान्छौ। म पक्कै तिम्रो इच्छा पूरा गर्नेछु यसमा कुन्तीले भनिन्, ‘हे भगवान! म तपाई संग कुनै प्रकारको इच्छा छैन, मैले मन्त्रको सत्यता जाँच्न खोज्या हु।

‘कुन्तीका यी शब्दहरू सुनेर सूर्यदेवले भने, ‘हे कुन्ती! मेरो आगमन व्यर्थ जान सक्दैन। म तिमीलाई एक धेरै शक्तिशाली र उदार छोरा दिन्छु। ‘ यसो भन्दै सूर्यदेव हराए।जब कुन्ती गर्भवती भइन्, उनी कसैलाई पनि निर्लज्ज भएर यो भन्न सक्दिनथिइन र उनले त्यसलाई लुकाइन्। समय बित्दै जाँदा, एउटा छोरा उनको गर्भबाट कवचकुण्डल लगाएर जन्मियो। कुन्तीले उसलाई  टोकारीमा  राखिन् र रातको समयमा गंगामा बगाईन्।

बच्चा बग्दै जादा गंगाको किनारपट्टि बग्न थाल्यो जहाँ भिष्मको सारथि अधीरथ आफ्ना घोडालाई पानी पिलाउदै थिए। उनको आँखा किनारमा बग्दै गरेको  टोकारी अनि बच्चामा पर्‍यो। अधीरथले बच्चा उठाए र उसलाई आफ्नो घरमा लगे। अधीरथ निस्सन्तान थिए,अधीरथकी श्रीमतीको नाम राधा थियो। बच्चाका कानहरू धेरै सुन्दर थिए, त्यसैले उसलाई कर्ण नाम दिइयो। त्यस सुत दम्पतीले कर्णलाई हुर्काएका थिए, त्यसैले कर्णलाई ‘सुतपुत्र’ भनियो र राधाले उनलाई हुर्काएकी थिइन्, त्यसैले कर्णलाई ‘राधेय’ पनि भनिन्छ।

क्षत्रियाद्विप्र कन्यायां सूतो भवति जातितः।  
वैश्‍यान्मागध वैदेहो राजविप्राड.गना सुतौ।।
(१० औ अध्याय को ११ औ श्लोक )

कर्ण एक महान योद्धा थिए, जसको शौर्य को  भगवान् कृष्ण र पिताहमा भिष्मले धेरै पटक प्रशंसा गरेका थिए। कर्ण एक मात्र योद्धा थिए जसमा परमवीर पांडु पुत्र अर्जुनलाई पराजित गर्न सक्ने शक्ति थियो।

यदि यो भनियो कि उनी अर्जुन भन्दा पनि माहान योद्धा थिए, त्यो पनि असत्य हुँदैन किनकि यति धेरै शक्ति भएर पनि अर्जुनले कर्णको हत्या गर्ने क्रममा अनितिको प्रयोग गर्नुपर्‍यो। जब कर्णको रथको पाङ्ग्रा हिलोमा धसिएर उनि निकाल्न को लागी भुँइमा झरेर निकाल्न थाले तेही मौका को फाईदा उटाएर अर्जुनले कर्णलाई मारे ।

यो भन्दा ठुलो उनको सामर्थ्य को परिचय केहि अरु हुनै सक्दैनकर्ण धनुर विद्याको ज्ञान प्राप्त गर्न चाहन्थे जसका लागि उनी द्रोणाचार्य कहाँ गएका थिए तर गुरु द्रोणाचार्यले मात्र क्षत्रिय राजकुमारहरूलाई सिकाउँथे, कर्णलाई सुतको छोरा भनेर अपमान गरेर सिकाउन इन्कार गरे, त्यस  पछि कर्णले आफू द्रोणाचार्य भन्दा बढी ज्ञानी हुने निर्णय गरे,जसको लागि कर्ण ले द्रोणाचार्य कै गुरु शिव भक्त परशुराम कहाँ जाने निश्च्य गरे । तर परशुरामले ब्राह्मण मात्र पढाउँथे, कतै उनलाई परशुरामले पनि इन्कार गर्छन कि भन्ने डरले कर्णले आफु ब्राह्मण हो भनेर झुटा बोले ।

परशुरामले उनलाई धेरै उत्तम शिक्षा दिए, जुन पछि परशुरामले कर्णलाई उनका बाराबर को ज्ञानी धनोधर भनेर भन्न थाले। एक दिन जब कर्णको शिक्षाको अन्त हुदै थियो, उनले आफ्ना गुरुलाई आफ्नो काखमा टाउको राखेर आराम गर्न आग्रह गरे, त्यती खेरै एउटा बिच्छी कर्णको खुट्टामा काट्न आयो, कर्णले आफ्ना गुरुको निद्रा खलबलिन्छ भनेर बिच्छिको टोकाई पनि सहेर बसे । जब परशुराम ब्यूँझे, उनले कर्णको खुट्टा रगतले भरिएको देखे, तब उनले उनलाई भने कि कुनै ब्राह्मणले यति पीडा कहिले पनि सहन सक्दैन, तिमी अवश्य पनि क्षत्रिय होउ।

जन्मिदै थिएन जो आफ्नै आमा लाई स्विकार ! ! बन्चित गराईयो हरेक सुखबाट जो थियो उसको अधिकार ! ! सुर्य पुत्र भएर सह्यो सबैको अहङ्कार ! ! फेरि पनि भाग्यको अघि मानेन हार ! ! परशुराम को शिक्षा लाई बनायो जिवन को आधार ! ! पढ्नुस कर्ण को कहानि को असलि सार ! !

कर्णलाई आफ्नो सत्यता पनि थाहा थिएन, उनलाई मात्र आफु सुत पुत्र भएको कुरा मात्रै थाह थियो तर परशुराम उनीसँग अत्यन्तै क्रोधित थिए र क्रोधमा उनले श्राप दिए कि जब तिमीलाई मैले दिएको ज्ञानको सबैभन्दा बढी आवश्यक पर्छ त्यती बेला नै तिमी सबै ज्ञान बिर्सिनेछौ ।  

परशुराम ले सिकाएको ज्ञान अनि श्राप सँगै  कर्ण हस्तीनापुर फर्किय ।कर्ण अर्जुनको भाइ भए पनि धेरै ठूलो शत्रु थिए। दुबैसँग धेरै ज्ञान र शिक्षा थियो, दुबै आफैंलाई एक अर्का भन्दा राम्रो ठान्थे। तर  दुईजना मा कर्ण  शक्तिशाली थिए,त्यो कुरा कृष्णलाई पनि थाहा थियो त्यसैले उनी कर्णलाई अर्जुन भन्दा उत्तम मान्थे ।  कृष्णले कर्णलाई महाभारत युद्धबाट पछी हटेर हस्तीनापुरको राजा बन्न आग्रह गरेका थिए किनकी कर्ण युधिष्ठिर र दुर्योधनभन्दा जेठा थिए ।

तर कर्णले कृष्णको कुरा ठाडै अस्वीकार गरे। कर्णले अर्जुनको छोरा अभिमन्युलाई महाभारतको चक्रव्यूहमा फसाएर मारिदिए, कृष्ण र पाण्डवहरू असाध्यै रिसाए, कर्ण आफै दुःखी थिए किनभने उनलाई थाहा थियो कि अभिमन्यु उसको भाइको छोरो हो। जब कर्ण र अर्जुनको युद्ध भयो, कृष्ण र इन्द्र दुवैले अर्जुनलाई मद्दत गरेका थिए ।

युद्धको क्रममा कर्णले परशुरामले दिएको महान शिक्षा सम्झिन खोज्दा   परशुरामको श्रापका कारण उनी ती सबै ज्ञान बिर्सन्छन्। युद्धको क्रममा, कर्णको रथ माटोमा फस्छ , जसलाई निकाल्न उनले आफ्नो धनुषा भुईमा राख्छन्।

यो सबै कृष्णको चाल थियो। यसै बीचमा अर्जुनले कर्णमाथी बाण चलाए । यसरि अर्जुनले कर्णलाई मारेर छोरा अभिमन्युको मृत्युको बदला लिए।कुरुछेत्र को युद्ध सुरु हुनु अघि कृष्णले कर्णलाई भन्छन् कि उनी पाण्डव का सबै भन्दा ठूला भाई हुन्, जसले गर्दा उनी राज्यका उत्तराधिकारी हुन्। कृष्णले भन्छन कि उनि कुन्ती र सूर्यको छोरा हुन्।

कृष्णले कर्णलाई पाण्डवहरूलाई सहयोग गर्न भन्छन्, तर कर्णले दुर्योधनको साँचो मित्रता र आफ्नो वफादारीको कारण यसलाई अस्वीकार गर्छन्। कृष्णका अनुसार सम्पूर्ण महाभारतमा कर्ण मात्र त्यस्तो योद्धा हुन्, जसले अन्त्यसम्म धर्म छोडेन । कर्णको सम्पूर्ण जीवन बलिदान, ईर्ष्या, र गलत सँगत का कारण, कर्ण अर्जुनको हातबाट मारियो।

कर्णलाई शुरुदेखि नै थाहा थियो कि दुर्योधनले गलत बाटो अनुसरण गरिरहेको छ, उनलाई यो पनि थाहा थियो कि कौरवहरूले यो युद्ध हार्नेछन्, तर दुर्योधनलाई “उनीले कहिले पनि छोड्नेछैनन्” भन्ने प्रतिज्ञाको कारण कर्ण दुर्योधनसँग अन्त्यसम्म रहिरहे।

कर्ण अर्जुनको हातबाट मारियो, जब कुन्तीलाई यो कुरा थाहा भयो, उनी रुँदै रुँदै युद्द भुमिमा आईन्। पाण्डवहरू दुश्मनको मृत्यु हुँदा उनीहरूको आमा किन यति विलाप गरिरहेकी छन् भनेर  छक्क परे। कुन्तीले उनीहरूलाई भन्छिन कि कर्ण तीमिहरु सबैमा जेठो भाई हो, युधिष्ठिरले यो सुनेपछि आफ्नी आमालाई श्राप दिन्छन्, तब कृष्णले पाण्डवहरूलाई सम्पूर्ण कुरा बताउँदछन्।

अर्जुनले आफ्नो जेठो भाईलाई मारेकोमा धेरै दु: खी हुन्छ,कर्ण को कहाँनी सबैले थाहापाउन जरुरी छ  ताकि संसारमा सबैले बलिदानको सही परिभाषा बुझ्न सकून्। यसरि, कर्णको जीवनले हामीलाई अदम्य साहस, बहादुरी, दान, कर्तव्य, प्रतिबद्धता र सँधै धर्मको बाटोमा हिड्न सिकाउँछ।

कुवँर फोटो पत्रकार महासंघ अछामका अध्यक्ष हुन् ।