काठमाडौं – सन् २०२० हामीबाट विदा हुने संघारमा छ। मृत्यु, नैराश्य र गहिरो अनिश्चिय पार गर्दै सुदूर क्षितिजमा आशाका किरणको प्रतीक्षामा विश्व जगत छ। महाशक्ति राष्ट्र अमेरिकामा जिम्मेवार नयाँ नेतृत्वको उदय भइरहेको छ भने आज हाम्रा अघिल्तिर देखिएका तत्काल सम्बोधन गर्नुपर्ने कार्यहरुको लामो सूची छ।
मानव निर्मित प्राकृतिक विपदको चक्र यथावत रहेकै छ, तर त्यो भन्दा पनि हामी मानवका कतिपय घातक एवं खतरनाक अभ्यास वा व्यवहारमाथि प्रश्न उब्जिएको छ। कोरोनाभाइरसको प्रसार त्यतिकै भएको होइन। युरोपेली आयोगमा विदेश मामिलाका निर्देशक मार्क लियोनार्डको भनाइमा चमेराबाट मानवमा कोरोनाभाइरस सर्नुमा प्राकृतिक वासस्थानमाथि व्यापक शहरीकरण र विध्वंसात्मक अतिक्रमणको उपज हो।
यो तिब्र गतिमा फैलिनुमा बढी औद्योगिकीकरण, उन्मादपूर्ण व्यापार र समकालीन यात्रा व्यवहार पनि उत्तिकै जिम्मेवार छन्। यो संकटलाई समाधान गर्न मिलेर कार्य गर्नेतर्फ अझै पनि एकमत नदेखिनु बिडम्बना हो।
तर कोरोनाभाइरसको कहर सुरु हुनुअघि नै विश्वव्यापी अस्थिरता प्रकट हुन थालिसकेको थियो। राष्ट्रवादी नेताको छबि बनाएका कैयौं नेताले विश्वका यावत समस्या समाधान गर्ने हौवा फिँजाएर मानिसलाई अझ दिग्भ्रमित बनाएका थिए। लियोनार्ड अगाडि भन्छन, ‘हो, यो वर्ष निकै कठिनाइपूर्ण रह्यो, तर सन् ०२१ मा खुशी हुनुपर्ने पाँच कारण छन्।’
उनको भनाइमा पहिलो र महत्वपूर्ण कारण अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको पराजय । तपाइँ हामी सुतेर उठ्दा ट्वीटरमा ट्रम्पले के भने भनेर चिन्ता गर्नुपर्ने दिन गएका छन्। संयुक्तराज्य अमेरिका चाँडै नयाँ र सक्षम व्यक्तिको नेतृत्वमा जाँदैछ।
युरोपमा ट्रम्पकै पदचिह्न बोकेका हंगेरीका प्रधानमन्त्री भिक्टर ओर्बान र पोल्यान्डका उपप्रधानमन्त्री जारोस्ल केजिन्स्की लङ्गडो झैं भइसकेका छन्। सन् ०२१ मा जर्मनी र सन् ०२२ मा फ्रान्समा हुने चुनावमा अब ट्रम्पेली मनोविज्ञान कमजोर हुनेछ। बेलायतका प्रधानमन्त्री बोरिस जोन्सनले आफूमा रहेको ट्रम्पकै जस्तो स्वभावमा परिवर्तन ल्याउन थालिसकेका छन्।
लियोनार्डका अनुसार खुशी हुनुपर्ने दोस्रो कारण कोभिड १९ विरुद्धको खोपको विकास हो। यसबाट विस्तारै विश्व व्यवस्था सामान्यीकरणतर्फ अग्रसर हुनेछ र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग बढ्नेछ। फाइजर र बायोएनटेक तथा मोडर्नालगायतका कम्पनीहरुले बनाएका खोप विश्वभर सर्वसुलभ बनाउन अन्तर्राष्ट्रिय सहायता, विश्वास र क्षमता बढाउन जरुरी छ।
आशाको तेस्रो कारण जलवायूका क्षेत्रमा उत्साहप्रद समाचारलाई लियोनार्डले अथ्र्याएका छन्। यस क्षेत्रका जानकार धेरैजसो व्यक्तिहरुले जलवायु परिवर्तनले कोभिड १९ को भन्दा ठूलो संकट निम्त्याउने बताउँदै आएका छन्।
तर यस वर्ष हरितगृह ग्यास उत्सर्जनमा ७ प्रतिशतले कमी आएका कारण ‘गरे हुने रहेछ’ भन्ने हामीले बुझ्न सक्छौं। स्वच्छ ऊर्जातर्फ तिब्र संक्रमणका लागि प्रविधिमा लगानी बढाउनु पर्छ भन्ने महसुस सर्वत्र भएको छ।
चौथो, विश्वभर नै सरकारमाथिको भरोशा बढ्न थालेका छन्। कोभिड १९ को यस क्षणमा सार्वजनिक प्रशासनले कस्तो भूमिका निर्वाह गर्दो रहेछ भन्ने आमजनताले बुझ्न पाएका छन्। सन् ०८ को विश्वव्यापी वित्तीय संकटपछि धेरैले के आशा गरेका थिए भने तत्कालीन नवउदारवादी रुढीवादिताले सामाजिक लोकतन्त्र र अर्थतन्त्रमा राजनीतिक नियन्त्रण कायम हुनेछ।
तर, त्यसको ठीक उल्टो कार्य भयो। टाट पल्टाइएका बैंकहरुमा सरकारी अनुदान दिइयो भने ‘धनीका लागि समाजवाद र गरिबका लागि पूँजीवाद’ को मान्यता स्थापित भयो। यसैका कारण सिर्जित विवादबीच सरकारहरुले अन्ततः सार्वजनिक कल्याणका लागि बढी जिम्मेवार बनाउने प्रयत्न थाले। मुलधारका दलहरु जस्तै अमेरिकामा डेमोक्रेट पार्टीले श्रमिक र मध्यमवर्गीय मानिसलाई मद्दत गर्न थालेका थिए।
अहिले कोरोनाभाइरसको महामारीले विश्व प्रणालीमा फेरि पुनर्विचार गर्ने परिस्थिति निर्माण हुँदैछ। अनियन्त्रित विश्वव्यापीकरणको साटो विश्वका अग्रणी शक्तिराष्ट्रहरुले सस्तो सामान, उन्नत प्रविधि जस्ता विषयलाई विशेष महत्व दिन थालेको छ।
विश्वमा सन् ०२१ खुशी ल्याउने वर्ष त्यतिकै हुनेवाला भने छैन। लियोनार्डले भनेझैं शक्ति सम्पन्न र धनी राष्ट्रले आफूमा रहेको प्रविधि र ज्ञान तेस्रो विश्वका गरिब राष्ट्रसम्म लैजान सके त्यसले सन् ०२१ ले खुशी अवश्य ल्याउने छ।
चासोः खोपको उपलब्धता र समानुपातिक वितरण
खासगरी तेस्रो विश्वका गरिब राष्ट्रको पहिलो चाहना र आवश्यकता नै कोभिड १९ विरुद्धको खोप हो। यो खोपको उपलब्धता र समानुपातिक वितरण अहिले सर्वाधिक चासोको विषय बनेको छ।
विकसित मुलुकमा खोप लगाउने काम सुरु भइसकेका छन्, तर अति गरिब राष्ट्रहरु ती खोप आफ्नो मुलुकमा कसरी ल्याउने भन्नेमा अझै अन्यौल र अलमलकै अवस्थामा छन्।
तुलनात्मक रुपमा निकै महंगा यी खोपहरु तेस्रो विश्वलाई उपलब्ध गराउन धनी एवं शक्ति सम्पन्न राष्ट्रहरुले उदार दृष्टिकोण र आर्थिक सहयोग गर्नुको विकल्प छैन। – रासस
प्रतिक्रिया