डा मंगल रावल

कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा ढिलै सही एमबीबीएस पठनपाठन हुने भएको छ । कर्णालीवासीको सपना र धेरै अग्रजको मिहिनेत पूरा हुँदा कर्णालीवासी खुशी छन् । यो ऐतिहासिक उपलब्धिको कारण सिटामोलको अभाव हुने कर्णालीमा चिकित्सक उत्पादन हुनेछन्, स्वास्थ्य सेवाको उपलब्धता बढेसँगै समग्र देशकै स्वास्थ्य सूचकाङ्कमा सुधार हुनेछ ।

कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको स्थापनाको उद्देश्य, त्यसको अवस्थिति, यसले हेर्न सक्ने कार्यक्षेत्र र यसले सम्पन्न गरेको विगतको कामको आधारमा भन्ने हो भने यो संस्था पिछडिएको क्षेत्रको स्वास्थ्य स्थिति मजबूत बनाउने मानकको रूपमा स्थापित भएको छ । यसलाई सिंगो देशको स्वास्थ्य स्थितिमा प्रत्यक्ष सकारात्मक असर पार्न सक्ने प्रमुख संस्था मान्न हिच्किचाउनुहुँदैन । किनकि यो पिछडिएका १३ जिल्लाको स्वास्थ्य क्षेत्र हेर्ने एक मात्र विशिष्टीकृत संस्था हो ।

अहिले म यस प्रतिष्ठानको उपकुलपतिको भूमिकामा संस्थाको नेतृत्व गर्न आएको छु । मलाई चुनौतीका पहाडका विषयमा राम्रोसँग अवगत छ । साथसाथै अवसरहरू पनि धेरै देखेको छु । प्रतिष्ठानलाई यो ठाउँसम्म ल्याउन प्रत्यक्ष रूपमा शुरुआती चरणदेखि नै सहभागी भएका कारण म चुनौती सामना गर्ने हिम्मतको साथ नेतृत्वमा आएको हुँ ।करीब ७ लाख जनसंख्या ओगट्ने यस क्षेत्रमा प्रतिष्ठानको अस्पतालले पूर्ण रूपमा काम गर्न सकेको खण्डमा प्रतिष्ठानले दीर्घकालीन रूपमै एमबीबीएस, एमडी, एमएस मात्र नभई डीएम, एमसीचए, पीएचडी लगायतका कार्यक्रम शुरु गर्न सक्नेछ

यो प्रतिष्ठान फरक भूगोल भएको कारण मात्र फरक छैन, यो सञ्चालनको सोच पनि फरक छ । आधारभूतदेखि विशिष्टीकृत र गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्दै एमबीबीएस, एमडी, एमएस, जनस्वास्थ्य र नर्सिङ लगायतका चिकित्सा र एलाइड साइन्सका कोर्सहरू मार्फत चिकित्सा सेवा र शिक्षाको पहुँच बढाई अन्तर्राष्ट्रियस्तरको अनुसन्धान प्रणाली विकास गर्ने प्रतिष्ठानको लक्ष्य छ । यो लक्ष्यको अहिले हामी प्रारम्भिक चरणमा छौं, यसको प्रतिफल प्राप्त गर्न केही समय लाग्छ, हामी प्रतीक्षा गरेर थाकेका छैनौं ।

कर्णाली क्षेत्रका समग्र १३ वटा जिल्लालाई एउटा मोडलको रूपमा विकास गर्दै कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानलाई देशको सबैभन्दा उत्कृष्ट प्रतिष्ठानमध्येको एकको रूपमा स्थापित गर्नु आगामी चार वर्षको तत्कालीन र मध्यकालीन लक्ष्य हुनेछ । म यही लक्ष्य पूरा गर्न पहल गरिरहेको छु । प्रतिष्ठानको सम्पूर्ण टिमको एकमात्र मिसन यही छ ।

धेरै सबल पक्षका बाबजूद हामीसँग केही अप्ठ्यारा पनि छन् । स्वास्थ्य चेतनाको अभावको कारण बिरामीको संख्या तुलनात्मक रूपमा न्यून छ भने भौगोलिक विकटताका कारण आकस्मिक स्वास्थ्य सामग्री ओसारपसारमा समस्या छ । गुणस्तरीय जनशक्तिलाई प्रतिष्ठानमा टिकाइराख्न मुश्किल हुने अर्को चुनौती छ ।

रुढिवादी, अशिक्षा र अभावले ग्रसित सामाजिक परिवेशमा स्वास्थ्य जनचेतना जगाउनु गम्भीर चुनौती भए तापनि पिछडिएको क्षेत्रमा स्वास्थ्यको एउटा मोड स्थापना गर्न सकिने अवसर भने जीवित नै छ । किनकि रारा, शे-फोक्सुन्डो ताल, कैलाश मानसरोवरको प्रवेशद्वार आदि अत्यन्त मनोरम प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण कर्णाली प्रदेशमा अवस्थित प्रतिष्ठान ‘हेल्थ टुरिज्म’का लागि गन्तव्य बनाउन सकिन्छ ।

कर्णालीमा स्वास्थ्य सेवाको उपलब्धता र पहुँच नभएकै कारण देशको मानव विकास सूचकाङ्क सुधार हुनसकेको छैन । देशकै सूचकाङ्क सुधार गर्न प्रतिष्ठानले हेर्ने १३ वटै जिल्लामा प्रतिष्ठान मार्फत निजी, सामुदायिक र सरकारी सहकार्यमा विशेषज्ञ चिकित्सक परिचालित गर्नेछ ।

पिछडिएको स्वास्थ्य क्षेत्रमा इमर्जेन्सी अपरेशन/प्रसूति लगायतका सेवा विस्तार गरेर स्वास्थ्य क्षेत्रमा रहेका स्वास्थ्य सूचकांक जस्तैः बाल मृत्युदर, मातृमृत्युदर, पाँच वर्षमुनिको मृत्युदर आदि कम गरी राष्ट्रिय रूपमा योगदान दिन सकिने हाम्रो योजना हो ।

समग्र रूपमा कर्णालीलाई स्वास्थ्य क्षेत्रमा विकसितमध्येको एक क्षेत्रको रूपमा विकास गर्दै यसका माध्यमबाट यसअन्तर्गतको नागरिकहरू स्वस्थ, उत्पादनशील, जिम्मेवार र सुखी बनाउने दीर्घकालीन लक्ष्य छ । त्यो लक्ष्य पूरा गर्ने आधार हामीसँग छ । नेपाल सरकारको कार्ययोजना मुताविक ३०० बेडको अस्पताललाई ५०० बेडको विशिष्टीकृत अस्पतालमा स्तरोन्नति गर्नका लागि पहल भइरहेको छ, त्यसो हुँदा सेवाको उपलब्धता र विविधता दुवै बढ्दै जान्छ ।

कर्णाली भेगमा भौगोलिक विकटताका कारण तुरुन्तै बिरामी अस्पताल पुग्न नसक्ने हुँदा प्रतिष्ठान मार्फत टेलिमेडिसिन सेवा प्रभावकारी रूपमा लागू गर्छौं । यसैक्रममा वाषिर्क कार्ययोजनामा निश्चित बजेट छुट्याई कर्णालीका प्रत्येक जिल्ला अस्पताल र स्थानीय अस्पतालहरूलाई टेलिमेडिसिनका माध्यमबाट आगामी एक वर्षमा प्रतिष्ठानसँग जोड्ने काम शुरू भइसकेको छ ।

यसै वर्ष हाम्रै सक्रियतामा कासलाई सात वटा विभिन्न रोगहरूको निःशुल्क उपचारका लागि पहिलो पटक सूचीकृत गरेको छ । नर्सिङ तथा सामाजिक सुरक्षा विभागले सूचीकृत गरेका रोगको कार्यविधिअनुसार प्रभावकारी ढंगले निःशुल्क उपचारको व्यवस्था हुन्छ । त्यसो हुँदा यहाँका नागरिकहरू स्वास्थ्यको सेवा लिन आकषिर्त हुने विश्वास छ ।

यहाँका अधिकांश बिरामी गरीबीको रेखामुनि रहेको हुँदा प्रतिष्ठानको शिक्षण अस्पतालमा पाँच महीना अगाडि स्थापना भएको सामाजिक सेवा इकाईलाई थप सशक्त बनाउँदैछौं । ६० वर्षभन्दा माथिका बिरामीहरूलाई नेपाल सरकारले गरेको निर्देशन बमोजिम ‘जेडियाष्ट्रिक वार्ड’ स्थापना गरी निःशुल्क उपचार शुरु गर्दैछौं ।

कुपोषण कर्णालीमा व्याप्त छ । यसै महीनामा स्थापना भएको पोषण पुनर्स्थापना केन्द्र (एनआरएच)लाई थप व्यवस्थित बनाउँदै कर्णाली प्रदेशभरिका कुपोषित बालिकाको प्रदेशभरि स्क्रिनिङ क्याम्प गरेर कास एनआरएचमा ल्याएर उपचार गर्ने प्रणालीको विकासको लागि हामी काम गर्दैछौं ।

कर्णाली प्रतिष्ठानमा सेवा क्षेत्रलाई प्रमुख अंगका रूपमा लिन सकिन्छ । विगतमा पनि कर्णालीका प्रत्येक जिल्ला र बाजुरा जिल्लामा प्रतिष्ठानले आफ्ना विशेषज्ञ परिचालन गरेर सेवा दिइरहेको थियो । हाल पनि मुगु जिल्ला अस्पतालमा आफ्नै एमडीजीपी विशेषज्ञ मार्फत सेवा परिचालन गरिएको छ भने कालिकोट जिल्लामा महीनामा दुई चोटि विशेषज्ञ क्याम्प गरिंदै आएको छ । अब प्रत्येक १३ वटा जिल्लालाई प्रतिष्ठान मार्फत एमडीजीपी, नर्स, एनेस्थेसिया अस्सिटेन्टसहितको समूह बनाएर चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मी परिचालन गर्नेछौं ।

दैलेख, कालिकोट, अछाम, हुम्ला र बाजुराको केन्द्रमा रहेको ‘राकम कर्णाली’मा १०० बेडको अस्पताल स्थापनाको लागि ३६ रोपनी जग्गा प्राप्तिको काम अगाडि बढिसकेको छ । जुम्लामा बिरामीहरू न्यून हुँदा मेडिकल एजुकेशनमा असर पर्ने सम्भावनालाई मध्यनजर गरी दैलेखस्थित राकम कर्णालीमा प्रतिष्ठानको अस्पताल सञ्चालन गर्ने योजना छ ।

हाम्रो आकलनमा राकम कर्णालीमा प्रतिदिन ७०० देखि १००० बिरामी शुरुआती अवस्थामै आउन सक्ने देखिन्छ । करीब ७ लाख जनसंख्या ओगट्ने यस क्षेत्रमा प्रतिष्ठानको अस्पतालले पूर्ण रूपमा काम गर्न सकेको खण्डमा प्रतिष्ठानले दीर्घकालीन रूपमै एमबीबीएस, एमडी, एमएस मात्र नभई डीएम, एमसीचए, पीएचडी लगायतका कार्यक्रम शुरु गर्न सक्नेछ ।

सम्भावना, अवसर र चुनौती उत्तिकै रहेको प्रतिष्ठान अहिले शुरुआती चरणमा छ । हामी योजना बनाउँदै काम गर्दै गइरहेका छौं । हाम्रो अहिलेको मिहिनेतले प्रतिष्ठान एकदिन अब्बल संस्थाको रूपमा दर्ज हुनेछ, हामी अब्बल बन्ने बाटोमा छौं । – अनलाइनखबर

(डा.रावल कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका उपकुलपति हुन् ।)