जीवन एउटा खुला क्यानभास जस्तै हो । यसमा तपाईं कति कुशलतापूर्वक ब्रस चलाउनुहुन्छ रु कसरी रंगहरुको संयोजन गर्नुहुन्छ रु सोही अनुरुप जीवनको रुपरेखा तयार हुन्छ । भनिन्छ नि, हामी जीवनभर एउटै प्रश्न लिएर बाँच्छौ, ‘कसरी बाँच्ने ?’

कसरी बाँँच्ने भन्दाभन्दै जीवनको आखिरी चरणमा पुग्छौं । आदिमकालदेखि मान्छेले ‘बाँच्ने कला’को खोजी र अभ्यास गरे । त्यो क्रम आज पनि जारी छ । यसको अर्थ, मान्छेले भनेजसरी बाँच्न जानेको छैन ।

निरर्थक श्रम, अनावश्यक चिन्तन, व्यर्थको दौडधुपमा हाम्रो धेरै समय क्षय भइरहेको हुन्छ । अन्तत: यही क्रममा हामी मृत्युको सामुन्ने पुग्छौं । त्यसबेला हामी जीवनलाई पछाडि फर्किएर त हेर्छौं, तर सुधार गर्ने मौका पाउँदैनौं । किनभने जुनी फगत एकबारको हो ।

त्यसो भए जीवनलाई कसरी सार्थक बनाउने त रु कसरी जीवनलाई सुन्दर बनाउने रु कसरी जीवनलाई उपलब्धिमूलक बनाउने रु केही प्रण गरौं ।

१। राति १० बजेभित्र सुत्छु, सूर्योदयसँगै उठ्छु

बिहान उठ्नका लागि अलार्म बजाउनुपर्ने अवस्था छ हाम्रो । राति कति बेला सुत्ने ठेगान हुन्न । बिहान घाम छिप्पिसक्दा पनि निद्रा पुग्दैन । अनि अल्छी गर्दै उठ्छौं र सुस्त–सुस्त दिनचर्यामा प्रवेश गर्छौं ।

चाँडै उठ्नुका अनेक लाभ छन् । त्यसले शरीर फूर्तिलो हुने मात्र होइन, दिनभरका लागि समय पनि पर्याप्त मिल्छ । यस्तो समय हामीले फेरि प्राप्त गर्न सक्दैनांै । त्यसैले राति चाँडै सुत्ने गरौं । ९(१० बजेभित्र सुतेपछि बिहान ५ बजेभित्र निद्रा खुल्छ ।

२। दिनमा एक घण्टा आफ्नो लागि दिन्छु

बिहान उठेपछि हामी परिवार, बालबच्चा, आफन्तजन, काम, कमाइको बारेमा सोच्न थाल्छौं । अनि आफैंलाई बिर्सन्छौं ।

हामी दिनमा लगभग १६ घण्टा सक्रिय हुन्छौं । त्यस अवधिमा कम्तीमा एक घण्टा आफ्नो लागि छुट्याउन सकिन्छ । यो समय योग, ध्यान, व्यायाम गरेर आफूलाई तन्दुरुस्त र आनन्दित बनाउन सकिन्छ ।

३। दश मिनेट नितान्त व्यक्तिगत समय बिताउनेछु

दिनभरमा १० मिनेट यस्तो समय बिताऔं, जुन नितान्त आफ्नो होस् । यो समयमा हामी आफैंसँग मन्थन गरौं । म को हुँ, के गर्दैछु, किन गर्दैछु भन्ने सोचौं । आफ्नो अस्तित्व बोध गरौं ।

४। आनन्दित र उत्साहित हुने काम गर्छु

आनन्दित र उत्साहित हुने कुनै एक कामबाट दिनको थालनी गर्नेछु भन्ने प्रण गर्नुस् । हरेक दिन एक यस्तो काम गर्ने योजना बनाउनुहोस्, जसले तपाईंलाई खुसी बनाउँछ । तपाईलाई केही कुनै खेल खेल्न मन पर्छ वा हेर्न मन पर्छ भने त्यसको लागि पनि केही समय छुट्याउनुहोस् । जुन काम गर्दा तपाईंलाई राम्रो लाग्छ, त्यस्ता कामले तपाईंलाई खुसी दिन्छ । त्यो खुसी दिने कामलाई आफ्नो दैनिक सूचीमा समावेश गरौं ।

५। दैनिकी लेख्छु

यो वर्ष म दैनिकी लेख्नेछु भन्ने संकल्प गर्नुहोस् । हामीले स्कुले जीवनमा दैनिकी लेख्न त सिक्यौ तर त्यसलाई निरन्तरता भने दिएनौं । दैनिकी लेख्ने बानीले आफैंलाई समीक्षा गर्न सहयोग गर्नेछ । यसले तपाईंलाई आजभन्दा भोलि अझ राम्रो काम गर्ने प्रेरणा मिल्नेछ ।

६। आफ्नो काम आफैं गर्छु

आफ्नो काम सम्भव भएसम्म आफैं गर्नेछु । आफ्नो कारण अरूलाई कष्ट दिनेछैन । तपाईंले आफ्नो काम आफैं गर्नु भएन भने त्यसको कारण अर्को व्यक्तिलाई ठूलो भार हुन्छ । तर घरको सानो सानो काम जस्तै आफूले खाएको थाल आफैं माझ्ने, आफ्नो कोठा आफैं मिलाउने लगायत काम आफैं गर्नुभयो भने अर्को व्यक्तिको कामको भार घट्छ ।

७। प्राथमिकताको आधारमा काम गर्छु

हामी वर्षभरि यो गर्छौं त्यो गर्छौं भनेर सोच्छौं । तर धेरै पटक हामीले सोचेअनुसार त्यो काम पूरा हुँदैन । यसको मुख्य कारण आफ्नो कामको योजना बनाउन नसक्नु हो । त्यसैले वर्षभरि के गर्ने रु कुन कामलाई बढी प्राथमिकता दिने रु समय छुट्याउनुपर्छ । कामको प्राथमिकतालाई छुट्टाएर सूची बनाउनुपर्छ र त्यो सूचीअनुसार काम गरियो भने महत्त्वपूर्ण काम बिर्सिंदैन र समयको पनि बचत हुन्छ ।

८। अनावश्यक साथीभाइ र भेटघाट काँटछाँट गर्छु

अनावश्यक साथीभाइ र भेटघाट काँटछाँट गर्छु, समयको प्रबन्धन राम्ररी गर्नेछु भनेर पनि योजना बनाउनुस् । यसले हाम्रो अनावश्यक कुराकानी, भेटघाट, खानपानलाई कटौती गर्नेछ र सो समय अरु सार्थक काममा लगाइनेछ ।

९। हप्तामा एकपटक उपवास बस्नेछु

हप्तामा एकपटक उपवास बसौं । यसले स्वास्थ्यलाई फाइदा गर्छ, भान्साको व्ययभार घटाउँछ, धर्तीका लागि आशिंक भएपनि अन्नपात बचत हुन्छ, चराचर जगतलाई भलो हुन्छ ।

१०। पशुपंक्षीलाई जानीजानी कुनै दु:ख दिनेछैन

अहिले हामी धेरै आफूकेन्द्रित छौं । पृथ्वीमा मैले नै राज गर्नुपर्छ, अन्य पशुपंक्षी नभए पनि यो संसार चल्छ भन्ने सोच्छौं । तर यो पृथ्वी सबै प्राणीको साझा घर हो । जसको प्रत्येक कणमा जीवनको सृष्टि रचिएको हुन्छ । पशुपंक्षीहरु पनि यसै धर्तीका सृष्टि हुन् र उनीहरूलाई पनि यस संसारमा मानिसलाई जति नै सहज रूपमा बाँच्न पाउने अधिकार छ । त्यसैले पशुपंक्षीलाई माया गरौं ।

११। फजुल खर्च कटौती गर्छु

फजुल खर्च कटौती गर्नेछु, धेरै तडकभडक वा भड्किलो शैली कटौती गर्नेछु भनेर पनि संकल्प गरौं । जीवनलाई समृद्ध बनाउने यो एउटा तरिका हो ।

१२। पैदल हिंड्नमा जोड दिन्छु

छोटो दूरीको यात्रा गर्नुछ भने सकेसम्म पैदल हिंडौं । यसले स्वास्थ्य तगडा हुन्छ, खल्तीको बोझ हल्का हुन्छ, अनावश्यक इन्धनको खपत कम हुन्छ र पर्यावरणलाई पनि फाइदा हुन्छ ।

(विभिन्न प्रेरक वक्ताको सुझावलाई आधार बनाएर तयार पारिएको)