डा.खगेन्द्र घोडासैनी
अछामि भासा अभिलेख कालधेकि बोलिँनै आयाको धेकिन्छ । यै भासामि पहलमान सिंह स्वारल लालुभागा (१९७५) खेल (नाटक) रच्याका छिया । उनुपछि यै भासामि खासै लेख्न्या कुडो कल्नै हर्योन । देउडा र न्याउल्या खेल भन्या यै भासामि मस्तै रचिया । होरिका देउडा, धरम्पुबाडो, मागल, झाडफुक हन्या मन्त्र, पडेलि, गाउँ खान्या कथा, बात जसा लोक साहित्य भन्या यै भासामि मस्तै रचियाको कुडा तिनुका पड्न्याराल लेख्याका छन् । पछेल्ला दिनमि यो भासा जसो बोल्ला छन् उसै हरि लेख्न्या काम पन भयाको छ ।
पड्न्यारा ‘शाही’ (२०७१) ल नेपाल संस्कृत बिस्व बिद्यालयबाटि र उपाध्याय (२०७२) ल त्रिभुबन बिस्व बिद्यालयबाटि पिएच डि उपाधिका लागि यै भासाको अध्ययन हर्याका छन् । यिनुल अछामि जसो बोल्ला छन् उसै हरि लेख्याका हुनाल तिनुमि सपै रस्सो लेखाइ धेकियाका छन् । यि दुमै पड्न्याराकन पिएच डि उपाधि दिन्या दुमै बिस्व बिद्यालय, तिनुकन पड्न्या कुडा सिकाउन्या बिस्व बिद्यालयका ठुला मास्टर र भासा जान्या मान्ठ सपैल रस्सो लेख्न्या कुडाकन मान्याका हुनाल गोरखापत्रको अछामि भासाका कागतउनि पन यसै हन्या कुडाको ठगान भासाका सम्पादक, संयोजक, लेखक सपैसङ्ङ सल्लाह भयाको छ ।
भासाको कुडा हद्दाखेरि जैल पन त्यै भासाको उच्चारडँ हेन्नु पड्डो छ । उच्चारडँबाटि भासाको आम्नोपन धेकाउन सकिनो छ । लेख्दाखेरि पन उच्चारडँकन ख्याल हरि लेख्नु पड्डो छ । ऐलका सपै आर्य भासा संस्कृत भासाबाटि जन्म्याका हुन् । संस्कृत भासा जहरि बोल्ला छन् त्यहरि लेखिनो छ । त्यै भइकन संस्कृत भासाको ब्याकरडँ र लिपि फरक नाइ एक्कै छ । संस्कृतबाट जन्म्याका भासा लेख्ता पन उच्चारडँकन भिक्कै जोड दिन्या भनिकन अछामि भासामि सपै लेखाइ रस्सो लेख्न्या निधो हरियाको छ ।
लेखाइ भन्याको सपै भासाको एक्कै हुनैन । एका भासामि प्रयोग भइ रह्याको लेखाइमि अक्को भासा लेख्ता जसाको तसै लेख्नु पड्डो छ भन्या होइन । आम्ना भासाको उच्चारडँ बेबस्ता र त्यैको खोजि हन्या पड्न्याराल क्या भन्याका छन्, त्यो कहरि उच्चारडँ हुनो छ, ति सपै कुडाको ख्याल हरिकन मात्तै लेखाइ छान्नु पड्डो छ । अछामि भासा संस्कृतबाटि अपभ्रंस भयाको भासा हो । यैका सब्द अपभ्रंस हुनाखेरि रस्सो भयाका सोर दिर्ग र दिर्ग भयाका सोर रस्सो भयाका छन् । भासामि यसो हुनाका मस्तै कारडँ धेकिन्छन् । ज्या भया पन उच्चारडँ हद्दा नधेकियाका बर्णका लेखाइ न लेख्यापछि लेख्न्या भासा सपैकि सहजि हुन्या कुडा मस्तै राम्डो हो ।
अछामि भासाका सउडि भासा लेख् पड् हन्या पड्न्यारा पन छन् । ति सपैका लेख्याका कुडा हेद्दा तिनुल पन दिर्ग लेखाइ लेख्याका नाइ । अछामिका सउडि भासामध्ये सुर्खेति र बझाङिका पन सपै लेखाइ रस्सो धेकियाका छ । यि दुमै भासामि पालैसङ्ङ ‘गिरी’ (२०६५) र ‘पण्डित’ (२०६९) ल अध्ययन हर्याका छन् । यसै हरि निरौला (२०७२) ल पैलिका मध्य र सुदुर पस्चिमका नेपालिका भासिका भनि ह¥याका अध्ययनमि पन भासिकाका सब्दका लेखाइमि उच्चारडँउडो बल हर्याका छन् । भासाको आम्नोपन बचाइ राख्न्या काम भासा जहरि बोलिनो छ उसै हरि लेख्यापटि मात्तै हुन्या हो । पैलिका नेपालि भासाका ब्याकर्डँ लेख्न्याल यै कुडा बिगाड्या जैका कारडँ आज पन नेपालि लिपिमि कलह धेकिनो छ । नेपालि जहरि लेखिया छियो पैलिका अछामि लेख्न्याल पन त्यसै ह¥याका छिया । यो कुडा लालुभागा खेलमि लेखियाका लेखाइबाटि पन बुज्न सकिनो छ ।
अछामि भासाउँडा छ सोर, उनन्तिस ब्यन्जन लेखाइ पाइयाका छन् । औ/अउ सोर र डँ/ण ब्यन्जन पन लेख्ताखेरि सब्दउडा आउन्या भयाकाल यि दुइमध्ये एक लेख्या हुन्या देकियाको छ । यसै हरि ‘त्र’ संयुक्त ब्यन्जन पन लेख्ता सब्दउडो आयाको छ । देव नागरि लिपिका दिर्ग सोर, द्विसोर र ञ्, श्, ष्, क्ष, ज्ञ संयुक्त ब्यन्जन अछामि भासामि धेकियाका छैनन् र तिनुकन लेख्न्या बेला पन राखियाको छैन ।
आम्ना भासाउँडा जसा जसा लेखाइ चाइना छन् त्यसाइ लेखाइ मात्तै छानिकन ब्याकर्डँ बनायापटि पछिउडाका हुन्याकि पन सहजि हुन्याधेकि उच्चारडँ जसो हद्दा छौँ उसै लेखाइ लेख्न्या चलन् गोरखापत्रको भासा बनाउन्या भन्याका कुडा तमि पड्न्याराकन कसो लाग्यो ? यै कुडाका लागि आम्ना सुभाब भन्न नबिछ्र्या है जोहानौ ! तम्राइ भरल यो पाइलो सान्या हो । माया नमार्या है !
प्रतिक्रिया